Yazan: Göksu Başaran
Nairobi – Kenya’da trans bireylerin uzun yıllardır süren hak mücadelesi açısından tarihi bir gelişme yaşandı. Eldoret Yüksek Mahkemesi (High Court) hâkimi Reuben Nyakundi, verdiği kararla hem bireysel hem de toplumsal ölçekte büyük bir hukuki kazanıma imza attı. Mahkeme, trans bireylerin kimliklerinin tanınmamasının ve haklarının korunmamasının anayasanın eşitlik, onur ve insan hakları hükümlerine aykırı olduğuna hükmederek, Parlamento’ya trans bireylerin haklarını garanti altına alacak özel bir yasa çıkarılması talimatını verdi. Bu karar, Kenya’da bugüne kadar trans topluluğuna ilişkin en ileri adım olarak değerlendiriliyor.
Davanın merkezinde, kamuoyunda S.C. olarak bilinen bir trans kadın bulunuyordu. 2019 yılında “kimlik taklidi” suçlamasıyla gözaltına alınan S.C., polis karakolunda ve cezaevi sürecinde insanlık dışı muameleye maruz kaldığını belirterek mahkemeye başvurmuştu. Tutukluluğu sırasında zorla cinsiyet belirleme testlerine tabi tutulmuş, hormon testleri, kan örnekleri ve radyolojik incelemeler uygulanmış, ayrıca kişisel tıbbi verileri gizliliği ihlal edilerek basına sızdırılmıştı. Bu süreçte yaşadığı onur kırıcı uygulamaların yalnızca kendi haklarını değil, ülkedeki tüm trans bireylerin temel insan haklarını ihlal ettiğini savunan S.C., mahkemeden yasal tanınma ve haklarının güvence altına alınmasını talep etmişti.
Mahkeme, kapsamlı değerlendirmeler sonucunda davacının iddialarını haklı buldu ve devletin yükümlülüklerini yerine getirmediğine hükmetti. Kararda, S.C.’nin maruz kaldığı zorlayıcı tıbbi muayeneler, mahremiyet ihlalleri ve ayrımcı uygulamaların anayasanın temel haklar bölümüne aykırı olduğu açıkça belirtildi. Bu nedenle davacıya 1 milyon Kenya Şilingi tazminat ödenmesine karar verildi. Ancak kararın en dikkat çekici yönü, sadece bireysel tazminatla sınırlı kalmaması oldu. Mahkeme, yasama organına doğrudan talimat vererek, trans bireylerin haklarını korumak için yeni bir yasal düzenleme yapılmasını zorunlu kıldı. Bu çerçevede, ya “Transgender Protection Rights Act” adıyla yeni bir yasa çıkarılması ya da halihazırda hazırlanmış olan Intersex Persons Bill 2024’ün trans topluluğu kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiği hükme bağlandı.
Mahkemenin verdiği bu karar aynı zamanda Kenya’daki cezaevi ve polis düzenlemeleri açısından da yapısal değişiklikler içeriyor. Hâkim Nyakundi, trans bireylerin cezaevlerinde ve karakollarda güvenliğinin sağlanması için ayrı konaklama ve özel düzenlemeler yapılmasını, mevcut cezaevi yasalarının bu çerçevede revize edilmesini talep etti. Bu noktada, devletin sadece bireysel bir ihlali telafi etmekle kalmayıp, bütünsel bir şekilde kurumlarını dönüştürmesi gerektiği vurgulandı.
Kenya’da trans topluluğu, uzun yıllardır ağır toplumsal önyargılar, ayrımcılık ve hukuki tanınma eksikliğiyle mücadele ediyor. Bu nedenle verilen karar, yalnızca bir bireyin adalet arayışının ötesinde, tüm trans bireyler için emsal teşkil eden bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor. İnsan hakları örgütleri, kararın uygulanmasının ciddi bir siyasi irade gerektireceğini, zira Kenya’da LGBTİ+ hakları konusunda muhafazakâr çevrelerden güçlü bir direnç bulunduğunu belirtiyor. Buna rağmen, mahkemenin bu yöndeki kararı, trans bireylerin varlığını ve haklarını yasal olarak tanıyan ilk kapsamlı adım olması bakımından büyük önem taşıyor.
Kaynak: